कम्पानुभूति

अमेरिकी महादेशको उत्तराखण्डमा बसोबास गरिरहेको मित्र अमित रिजालको ग्रुप म्यासेज आयो । नुवाकोटको जुँगेटारी स्थित उसको घर पुरै ध्वस्त छ । आमा, सुत्केरी बहिनी, भान्जी र हजुरआमा जेनतेन सकुशल छन् तर सानीआमालाई भने भुकम्पले खायो । । विदूर नगरपालिकाको उत्तरवर्ती खण्ड जुँगेटारीमा कुनै पनि उद्दारकर्ता नपुगेको तथा गाउँका सबै घरहरु पूर्णतथा ध्वस्त भएको खबर थियो । पोखरामा बसेर सञ्जालका फोटा र टेलिभिजनका भिडियो हेरेर अनुमान मात्रै थियो भुकम्पको । वास्तवमा पोखरालाई भुकम्पले मात्र सलाम गरेर गएको थियो । तर अन्यत्र जुन ताण्डब नाचेको थियो त्यसले पोखरालाई पनि हल्लाएको थियो । सम्भावना देखिएमा भोली नुवाकोट जाने र मित्रको परिवार जनसहित सम्भव भएसम्मका छिमेकीको घरमा उद्दारमा जुट्ने योजना बन्यो ।
भुईँचालोको दोस्रो दिन आइतबार बिहान ११ बजे पोखराबाट ६ जना नुवाकोट हिडियोँ । म सहित उपेन्द्र, सूर्य, सन्देश, सुरज र गाडीका ड्राइभर । सामान खरिद र बैंकबाट पैसा निकाल्दा बज्ने ११ बज्यो । बाटोभर रेडियोमा अपडेट सुन्दै हिँडियो । मोटरमा बस्दा भुईँचालोको पत्तो नहुँदो रहेछ । सडक किनारमा मान्छेहरु भागाभाग गरेको देख्नेबित्तिकै हामी रोकिन्थ्यौं ।
साँझ ४ बजे गन्तव्यमा पुगेर टार्गेट घरहरुबाट लत्ताकपडा, मूल्यवान सामान लगायतका हामी सम्पूर्ण सामानहरु निकादियौं । पाल टाँगिदियौं । नबिग्रने खानेकुरा र केही औषधिहरु दियौं । सबै काम गर्दा साँझको ७ बजिसकेको थियो । बस्ने उपाय थिएन । फर्कियौं । भुईँचालोको दोस्रो दिन कम्पनकेन्द्रको आसपास बस्ने संभावना थिएन । बस्ने ठाउँ पनि थिएन । हामी फर्कियौं । मैले देखेका केही उच्चाट अनुभवलाई बुँदामा राख्छु ।
एकः नदि किनारको बस्ती
मुङ्लिङ बजार नपुगी भुईँचालोको खास असर देखिएन । तर त्यसपछि जे देखियो त्यसले हामीलाई भुईँचालोले भन्दा ज्यादा मच्चायो । हाइवेभरी माथि भीरबाट खसेका ढुँगाहरु थिए । सामान्य पैह्रो गैरहेकै थियो ठाउँठाउँमा । नयाँ सिमेन्ट रडका घरको सातो लिएको थियो भने पुराना घर भने पुरै तहसनहस बनाएको थियो । गल्छीबाट नुवाकोटको साँँघुरो बाटोतर्फ छिर्ने बित्तिकै सास रोकिएला जस्तो भएर आउने अबस्था थियो । पुरै सन्नाटा थियो । त्रास । पारी खोलाको तिरमा लासै लास जलेका देखिन्थे । कतै कतै एकै ठाउँमा ५÷७ वटा जलाएका देखिए । सडकमा एकाध मोटरमात्रै थिए ।
दुई ः वर्ग छुट्याए जस्तो
गल्छी देखि विदूर नगरपालिका सम्म सिमेन्ट ढलान बाहेक कच्चि घरहरु कत्ति बचेका थिएनन् । धनीका घर बचेका गरिबका घर ढलेका । हुन त ढलान घर पनि चर्किएका थिए । तर ढुँगा माटोका सबै घर भत्किएको भन्दा पनि भत्काएको जस्ता देखिन्थे । पुरै नष्ट भएका । घरसँगै खसेका अन्नपात त्यसैमा पुरिएका देखिन्थे । मान्छेहरु जताततै पालै पाल मात्रै टाँगेर बसेका थिए । अधिकाँस पालहरु पुराना र च्यात्तिएका थिए ।
तीन ः अज्ञानताको पराकाष्टा
सरकारले जनतालाई पाल टाँगेर बस्न सुचित गरेकोले सबै जना जेनतेन पालमा बसेका त देखिन्थे । तर ग्रामिण ठाउँका अधिकाँस पालहरु सुरक्षित ठाउँमा थिएनन् । केही पाल त घरको ढलानमा टाँगिएका थिए । घरकै भित्तामा पाल अड्याएर बस्ने पनि थिए । धेरैजसो पालहरु बचेखुचेका घरको पिँढीसँगै जोडिएका थिए । कुनै पनि पालमा आकस्मिक बन्दोबस्तीका सामान थिएनन् । भग्नाबशेषकै वरवर केटाकेटीहरु डुलिरहेका देखिन्थे ।
चार ः दुई जना मलामी
बाटो भरी मलामीहरु धेरै पटक देखिए । तर कुनै पनि लासका लागि बढिमा १० जनाभन्दा मलामी कतै देखिएनन् । सायद सबैलाई आफ्नै चटारो थियो । विदूर नगरपालिकाको त्रिशुली पुल कट्ने बित्तिकै बाबुछोरा जस्ता लाग्ने २ जनाले लास बोकेर हिँड्दै गरेको देखियो । एउटा मात्रै बाँसमा सेतो तन्नालाई क्रोक्रो जस्तो पारेर लास लग्दै थिए । उनीहरुले त्यसलाई जलाउने कुरा थिएन । सायद गाड्नेवाला थिए ।
पाँच ः सुनसान सहर
त्रिशुली किनारको आर्मी ब्यारेकका डर्मिटरी पनि पुरै भित्किएका देखिन्थे । त्यसपछि आउने विदूर नगरपालिका अन्तरगत मुख्यसडकका दुवैपट्टी पुरै घरहरु काम नलाग्ने गरी चर्किएका थिए । कुनै घर त ग्राउन्डेड नै थिए । कति बर्ष लगाएर खडा गरेको सहर पुरै काम नगाग्ने भएको थियो । सहर पुरै सुनसान थियो, भुतको सिनेमामा देखाइने रित्तो बस्ती जस्तो । बाटोमा एकाध गुडेका मोटरसाइकल बाहेक घर वरवर एउटा धुलोमुसो थिएन । पुरै घर रित्तै छोडेर कता लागेछन् सहरियाहरु ?
छ ः बेहाल बाटो
विदून नगरपालिका कटेर जुँगेटारी लाग्दै गर्दा भिरालो ठाउँको बाटो धेरै ठाउँमा चिराचिरा परेको देखियो । बिजुलीका तार जथाभावी थियो । पानी पर्यो भने पुरै बाटो धस्सिएर जाने निश्चित जस्तै थियो । सामान्य पैह्रो त मुग्लिङ आसपास बाटै गैरहेको देखिन्थ्यो ।
सात ः गफ मात्रैको उद्दार
विदूर नगरपालिकाबाट १५ मिनेटमा पुगिने ठाउँमा पनि मान्छेहरु भत्किएका घरबाट लास र सामान बरोबर निकाल्दै थिए । तर पुलिस र आर्मीको कुनै उपस्थिती थिएन । कम्तिमा पाल टाँग्न, अपर्झट बस्दोबस्तीका सामान व्यवस्था गर्न र भत्केको घरबाट महत्वपूर्ण सामान झिक्न पुलिस र आर्मीको सहयोग पुग्नु पथ्र्यो । त्यत्रो सुनसान विदूर नगरपालिकाको मूख्य बजारमा साँझसम्म हुनै सुरक्षाकर्मी देखिएका थिएनन् । सहरमा लुटपाट हुनसक्ने व्यापक संभावना थियो ।
आठ ः विचार नगर्दा भोकभोकै
गल्छी फर्केपछि दालभातै खानु पर्ने हामीले भोकमान सामान्य खाज मात्रै खायौ मलेखु नजिकै । तर त्यसपछि हामीले त्यही खाजा मात्रै पाइने पसल पनि भेटेनौं । नदिकिनारका जोखियुक्त पसलहरु खुल्ने कुरा पनि थिएन । अनुमान गर्न नसक्दा हामी रातभरी भोकै भयौं । राती एक बजेतिर अकलादेवी मन्दिर तनहुँमा चाउचाउ पकाइदिने पसल भेट्यौ । पसले पनि डरले पाल टाँगेर बसेको हुनाले धन्न खान पाइयो । घर फर्किदाँ २ बजेको थियो ।
Twitter @ganesspaudel
http://www.nepalayanews.com/category/जोड-र-घटाऊहरु/

Read More

ब्लडप्रेशर, माइला बा र गोलघर

बिहान दौडन थालेको आज ठिक १५ दिन भयो । खासमा मैले स्मोकिङ छोडेको कारणले गर्दा दौडन परेको हो । किलकिलले गर्दा सुरुका २ दिन राती सुत्नै सकिन । अनि दौडने आइडिया फुरेको हो । दौडको थकाइले गर्दा राती निन्द्रा पर्न थाल्यो ।
आज नियमित दौडाइमा थिएँ । तल बुबाको फोन आयो । मेरा माइला बाको ।
‘ए बिरगञ्जे, तुरुन्त आइज त । मेरो विपि बढेछ । चेक गर्न जान प¥यो ।’

माइला बाको विपि, सुगर, कोलेस्ट्रोलले डेरा जमाएको पनि १५ बर्षकै हाराहारी भयो होला ।
‘ल आइहालेँ । मर्निङवाकमा छु । २० मिनेट लाग्छ ।’ भनेँ ।
दौडेर घर पुगेँ । स्कुटर निकाँले र तलघर पुगँे । १५ मिनेट मात्रै भएछ । बा ठिक परेर बाटोमैं निस्किसक्नु भएको थियो ।
छिनेडाँडाको एउटा औषधि पसलमा विपि चेक गर्यौँ । १८०–९५ रहेछ । कम्पाउण्डरले ‘तुरुन्त हस्पिटल जानुहोस्’ भनेपछि कुदेर पद्म नर्सिङ होममा पुग्यौें । एकजना गौतम थरका डाक्टरको टिकट काटियो । २०१ नम्बरको कोठा बाहिर मान्छेहरुको भीड थियो ।
डाक्टरका बुबा र मेरा माइला बा पुराना साथीहरू भएको पत्तो लाग्यो । डाक्टरले कोठाबाटै आफ्ना बालाई फोन गरे । बुढाहरू पुराना कुरा गर्दै हाँसे । माइला बा उनासी बर्ष हुनुहुन्छ । डाक्टरका बा पनि त्यसै होलान् भन्ने अनुमान गरेँ ।
माइला बालाई ११ नम्बरको कोठामा लगियो, भिडियो एक्स–रे गर्न ।
‘यिनका बासँग कसरी चिनजान भयो तर हजुरको ?’ माइलाबालाई सोधेँ ।
‘ए ! व्यापारी हुन् । जोमसोमबाट च्याग्रा ल्याएर बेच्थेँ १७ साल तिर ।’
मैले बुझेँ । माइला बाको पोस्टिङ्ग लामो समय जोमसोम पनि थियो भन्ने मलाई थाहा छ ।
नर्सले बिल तिरेर आउन भनेर मलाइ चिट दिइन । काउन्टरमा गएँ । २५ सय रहेछ । मेरो खल्तीमा जम्माजम्मी ८ सय जति थियो होला । मर्निङ वाकमा जाँदा चिया चमेना खानका लागि राखेको पैसा मात्रै । ४२० रुपियाँ त टिकटमै सकिएको थियो । एटिएम भएको पर्स साथमा थिएन । पर्स बोकेर दौडन जाने कुरा पनि थिएन ।
सरासर ११ नम्बरको कोठामा गएँ । पैसाको ईशारा गरेर बासँग मागेँ ।
‘कति रै’छ ?’ बाले सोध्नुभयो ।
‘पर्स नबोकि आएछु । २५ सय रै’छ ।’
बाले खल्ती छामेर केही पैसा निकाल्नु भयो । तर त्यहाँ २५ हुने हुने छाँटकाँट थिएन । दुइटा ५ सय र बाँकि केही १ सयका केही नोट मात्रै थिए । मैले बालाई फिर्ता दिएँ । मलाई लाज लागेर आयो । बालाई हस्पिटल बोकेर आउने छोरोको आफ्नो ताल देखेर दिक्दारी लाग्यो ।
‘चिप्लेढुँगा तिरका कुनै साथीसँग माग्नु पर्ला ।’ वहाँलाई एकछिन बस्न भनेर बाहिर निस्केँ ।
बाहिर निस्कर पार्किङ्गमा हेर्छु त स्कुटर ठाउँमा थिएन । ग्रुप फोर सेक्युरिटीसँग जिज्ञासा राख्दा झसङ्गै भएँ । रङ्गसाइडमा पार्किङ गरिएको आरोपमा मेरो स्कुटर ट्र्याक्टर चढेर गोलघर पु¥याइ सकिएको रहेछ ।
अब के गर्ने ? उफ् । बाहिर गजल सन्ध्या पोखराका अध्यक्ष उदिपराज भाइ भेटेँ । उनको स्कुटर मागेर गार्डेन पुगेँ । पैसा मागेँ र फर्केँ ।
चेकिङका दौरान गौतम डाक्टरको आतित्थ्यता र सामिप्यले म निक्कै खुसी भएँ । उनले कुनै पनि कुरा निःशुल्क गरेनन् । तर उनका सबै कुरा–गराइले मनभन्दा पनि निक्कै गहिरो ठाउँलाई छोए । निःशुल्क गरेको भए एउटा नाथे गुन मात्रै लगाउँथे होलान् । मन मनै ‘एहशान मत करो ... किड्नी देना पडेगा ’ वाला हिन्दी विज्ञापन सम्झेँ ।
साँच्चे भन्दा मेरा माइला बालाई उपचार गराउन पाउँदा उनी निक्कै खुसी थिए । उनी आफैं भिडियो एक्स रे गर्ने ठाउँमा ओर्लेर आए र आफैंले एक्स रे लिए । उनले पनि आफ्ना बाबुको दौंतरीको जाँच गर्दै थिए नि !
एकछिनमा बाको चेकिङ सकियो । तर स्कुटर चेकवाउट गर्न बाँकि थियो ।
मसँग ड्राइभिङ्ग लाइसेन्स थिएन । तर पनि बालाई बोकेर गोलघर पुगेँ । लाइसेन्स बिना स्कुटर लैजान दिन मानेन भनेँ के गर्ने ? बाटोबाटै पशुपति दाइलाई फोन गरेँ ।

*****************
मेरा माइला बा रिटायर्ड प्रहरी निरिक्षक हुनुहुन्छ । रमाइलो कुरा के भने मलाई वहाँ प्रहरी हुनुहुन्छ भन्ने कुरा वहाँ रिटायर्ड भएपछि मात्रै थाहा भएको हो ।
खासमा वहाँ रिटायर्ड भएकै ढाई दशक जति भयो । वहालवाला छँदा म सानै थिएँ ।
माइला बाले मलाई पनि प्रहरीमा भर्ती गर्न धेरै कसरत गर्नु भयो । असईको भर्ती खुलेको बेला मलाई बोकेर वहाँ डिआइजीको क्वाटरसम्म पुग्नु भयो । मैले अनुरोध गरेको हैन बालाई । वहाँ आफैंले लानु भएको थियो । कुनै समयमा ती डिआइजी र मेरा माइला बा एउटै अफिसमा काम गर्थे रे । बा इन्सपेक्टर हुँदा डिआइजी असइ थिए रे ।
मेरा माइला बाले बुढो खुट्टाका खुम्चिएका नसा तन्काएर डिआइजिलाई सलोट मारे । बैठक कोठामा पस्ता जुत्ता बाहिरै फुकालिएको थियो । खाली खुट्टा जमिनमा बज्रदाँ कुनै आवाज आएन, जुन आवाज सलोट गर्दा आउँछ । आवाजविहिन सलोटले मेरो मनमा भने ठूलो आवाज दियो ।
मेरो मन खन्न भयो । बुढो मान्छेले सलोट गरेको मलाई कत्ति चित्त परेन । तै पनि खिन्नतालाई डिआइजि क्वाटरको फिका चियासँग पिएँ ।
‘ल हुन्छ मैले गर्न सक्ने हेछुँ ।’ डिआइजिले भनेँ ।
माइला बा मलाई धेरै माया गर्नुहुन्छ । एउटा बा जोसँग मैले कहिल्यै दुरी राखेर गफ गर्न परेन । मैले आमासँग जस्तै बिनादूरीको गफ गर्न सक्ने वहाँ नै हुनुहुन्छ ।
नेपाल प्रहरीको स्थापनातिरकै सदस्य हुनुहुन्छ वहाँ ।
असइको परीक्षाका फिजिकल टेस्ट कुनै पनि राम्रोसँग पार गर्नु परेन मैले । पास भइयो । पहिलो दिनमा डिआइजि आफैं आएर छनौटमा रहेका प्रहरीसँग मलाई चिनाएर गएका थिए । माइला बा सँगै थिए ।
छनौट परीक्षाको अन्त्यतिर मेरो निर्णयलाई लिएर घरमा आपत्ति प्रकट भयो । आमा रुन थाल्नुभयो । माओवादी द्वन्द्व उत्कर्षमा थियो । मैले थप छनौटका प्रकृयामा भाग लिइन । तर यो छनौटको परीक्षाले मेरा माइला बा र मेरो भावनात्मक सम्बन्धलाई अति नजिक ल्याइदिएको हो । टेस्टका विभिन्न चरणहरु हुन्थे । प्रायजसो दिनमा माइला बा बाहिर मलाई कुरेर बसेका हुन्थे ।

****************
तिनै माइला बाले भनसुन गरेर निकालिदिएको लाइसेन्स आज मसँग थिएन । (लाइसेन्सको कुरा अर्को पटक भनुँला) लागेको फाइन तिर्न तयारै थियौं हामी । तर लाइसेन्सबिना स्कुटर नदिन पनि सक्थ्यो ।
‘किन टन्टो गर्ने ? पशुपति आए पछि निकालौला ।’ माइला बाले भन्नुभयो । ‘चिनेको हुँदैनन् अचेल । हेलाँ गर्छन् । बेकारमा अनुरोध गर्न भन्दा फाइन तिरेर जाउँला ।’
बाको कुरा ठिकै थियो । तर कुरेर बस्न झ्याऊ लाग्यो मलाई । फाइन तिर्न तयारै थिएँ । मलाई लाइसेन्सको समस्या मात्रै सुल्झाउनु थियो । असईसँग कुरा गरेँ ।
‘हस्पिटल अगाडि नो पार्किङ होला भन्ने अनुमान भएन सर । खास कुरा मसँग लाइसेन्स छैन ।’ मैले यथार्थ भने ।
‘मर्निङ वाकमा निस्केको बेला इमजेन्सी वहाँलाई लिएर आएको हो ।’ बालाई देखाएर मैले भने । बा ८ पाइला पर्तिर जसो हुनुहुन्थ्यो । सजिलो कुरा पनि थियो एउटा, बाले कान राम्रो सुन्नुहुन्थेन । ‘पर्समा थियो सर । अहिले पर्स छैन ।’
असईले रिपोर्ट मागे । दिएँ । रिपोर्टको बाहिरपट्टि नेपाली प्रहरीको अस्पतालको रिपोर्ट थियो । ‘रिटायर्ड हो वहाँ ? ए है ।’ असइले बोले ।
मैले उत्तर दिइन ।
‘पर्ने जति तिरौंला सर । स्कुटर लैजान दिन प¥यो ।’ मैले भने ।
असईले मलाई काउन्टरमा लिएर गए । । ‘भुपु इन्स्पेक्टर साप हुनुहुँदो रै’छ । हेर्दे है ।’ काउन्टरको हवल्दारलाई आदेश आयो असईको ।
हवल्दारले ब्लुबुक मागे । स्कुटरको डिक्कीमै थियो । गएर, निकालेर, ल्याएर दिएँ । नम्बर रुजु गरेपछि उनले भने, ‘भर्खरकै हुनुहुँदो रै’छ त । कहिले रिटायर्ड हुनु भो सर ?’
मलाई पो रिटायर्ड ठानेछन् उनले ।
‘कति तिर्नु प¥र्यो ?’ दिनु पर्ने उत्तर बटारेर सोधेँ ।
‘पर्दैन सर ।’ उसले सदाशयता जतायो ।
साँच्चै मलाई पैसा तिरेर लैजान मन थियो । कसैको अनुग्रह चाहिएको थिएन । उसको सदाशयताले मन कुँडियो ।
गोलघरबाट घर फर्कँदा बाटोभरि मलाई रिटायर्ड अफिसर भएको जस्तै आभाष भएर आयो । रिटायर्ड भएर बाँच्नुको एउटा पिडायुक्त आभाष । आफ्ना मान्छेका लागि वहालवालाबाट खाइदिनु पर्ने अनुग्रहले दिने कस्तो कस्तो आभाष ।
घर पुगियो । माइला बाको गेट अगाडि स्कुटर रोकेर ओर्लेर ढोग गरेँ । बा छक्क पर्नुभयो । भेटिदाँ पो ढोग गर्छन् मान्छेले । मैले छुटिनेँ बेलामा ढोग्दै थिएँ । बा मुसुस्क हाँस्नु भयो । 

Read More

पात्र, पाठक र पात्रता

गत हप्ताको एक चिसो बिहान मलाई केही कथाका पात्रहरूले लखेटे। लखेट्नेमा कोही नेपाली बोल्ने थिए, कोही हिन्दी र अंग्रेजी। त्यो बिहान कुमार नगरकोटीको ‘अक्षरगन्ज' पढेर ब्युँझेको बिहान थियो। उनलाई पनि कथाका पात्रहरूले खेदेरै सिध्याउने रहेछन्।
लन्च आवरपछि फेसबुक खोलेँ। प्रज्वल पराजुलीको ड्रप म्यासेज थियो, ‘मिस्टर पौडेल द गोर्खाज् डटर नेपालीमा पनि आएको छ है।'
‘हो मैले थाहा पाएँ, बधाई छ।'

म्यासेज बक्समा ‘सिन' देखियो। मलाई किनकिन सोध्न मन लाग्यो— प्रज्वल तिम्रो मन छुने पात्र को हो? तिमीलाई लखेट्ने पात्र?
स्विटजरल्यान्डको कुनै होटलको बिस्तराबाट भर्खरै उठ्दै गरेका रहेछन् उनी। भने, ‘गोर्खाज डटरकी पात्र गीता।'
‘तिम्रो आफ्नै भनेको होइन, अरूको,' मैले भनेँ।
‘काबुलीवाला छ नि टैगोरको? त्यसकी मिनी।'
‘किन नि!'
‘खै थाहा छैन। त्यसले काबुलीवालाको मानवीयतालाई बाहिर निकालेकी छे।'
प्रज्वल एउटा चल्तीको सर्जक र पाठक पनि हुन्। उनको उत्तरमा मैले एउटा सम्भावित आलेखको छाया देखेँ। सोचेँ हाम्रा सर्जकको पात्रताको आकार कस्तो छ? कुमार नगरकोटी बाहेक (अक्षरगन्जमै उत्तर भेटेकाले) केही मनखाँदा सर्जक र पाठकलाई म्यासेज पठाएँ— तिनको मन छुने पात्र को हो? किन? ती कस्ता छन्?
थाहा छ, हरेक मान्छे आफैंमा एक पात्र हो, चरित्र हो। कहिले ऊ सर्जक बनेर आफ्नो वास्तविक वा इच्छित छायालाई कथाको चरित्रमा उतार्छ। कहिले ऊ पाठक बनेर आफ्नो छायाँचित्र कथाको चरित्रमा खोज्छ। सबै चरित्रले सबै पाठकलाई लखेट्दैनन्। छुँदैनन्। चरित्रलाई ग्रहण गर्ने पाठकको एउटा क्षमता हुन्छ, लखेटिइन सक्ने एउटा अन्तरशक्ति हुन्छ पाठकमा। पूर्वीय परम्पराले त्यसैलाई हो पात्रता भनेको। पात्रता अर्थात् पात्रलाई ग्रहण गर्न सक्ने क्षमता।
पात्रताको एक उच्चतम तहविना एउटा पाठक त असल पाठक हुन सक्दैन भने सर्जक गतिलो हुने कुरा हुँदैन। सर्जकको कुनै आकाशे कल्पनाले होइन कथा जन्मने। सर्जक स्वयं पाठक भएर समाजलाई हेर्छ, आफ्नो ग्रहण क्षमताअनुसार त्यसको केही प्रतिशत बुझ्छ अनि त्यसको पनि केही प्रतिशतमात्रै अभिव्यक्त गर्छ साहित्यमा। यो प्रतिशत जति बढी हुन्छ, चरित्र त्यति नै शक्तिशाली हुन्छ। त्यसैले पात्रताको अर्थ सिर्जनशीलता नै हो। पाठक हुनु सर्जक हुनुभन्दा कम शक्तिशाली हुनु वा कम कल्पनाशील हुनु होइन। मेरा हजुरबुबा भन्नुहुन्थ्यो— गीता लेख्नेलाई के दुःख भयो होला र? पढ्नेलाई पो दुःख छ।
मैले निमिट्यान्न पढेका शून्यचिन्तक सरुभक्तलाई छुन महाभारतको श्रीकृष्ण आउँदो रहेछ। किन होला? रिप्लाई आयो— उनको चरित्र एकैपल्ट भगवानको र श्रापित सैतानको छ। चितौने कवि भूपिनलाई मन पर्ने ‘वल्ड म्यान एन्ड सी' को स्यानटियागोलाई हिमाल उकालेर उनले निकालेको ‘चुली'को सर्वनाम पात्र ‘ऊ'ले लखेट्दो रहेछ कवि शरण आँसुलाई। कथाकै पात्रभन्दा भन्दा शक्तिशाली छाप दिने कवि तीर्थ श्रेष्ठलाई छाप हान्न आउँदो रहेछ महाभारतको भीष्म। किन? उत्तर थियो— मन एकातिर र उपस्थिति अर्कोतिरको विडम्बनापूर्ण जीवनको जीवन्त अभिव्यक्ति हो भीष्म।
आखिर पात्रता भनेको पात्रलाई बुझ्ने र पात्रको जीवन पक्रने शक्ति जो हो। शक्तिशाली सर्जकको पहिचान उसले अरूका पात्रलाई समातेको ‘ग्रिप'बाट पत्तो लाग्छ। अरूका चरित्रलाई अनुभूत गरेको ‘डेप्थ'बाट पत्तो लाग्छ।
कहिलेकाहीँ सोच्छु, मेरो पात्रता नै मेरो निजी चरित्र हो। मैले भेटेका चरित्रहरूबाटै मेरो चरित्र बनेको छ। एकलै भौतारिँदा वा साइकल लिएर सेतीदोभान, दोबिल्ला, कन्धनीडाँडातिर उक्लँदा मैले आफूलाई किप्लिङको किम भएको पाउँछु। देख्छु मेरो अगाडिको मेरो छाया नै त्यो तिब्बती लामा हो जोसँग मैले ग्रान्ड ट्रंक रोड कट्दैछु। कहिलेकाहीँ म आफूलाई किरिलोभिच भ्रोन्स्कीको रूपमा देख्छु। सायद उसलाई नपढेको भए मेरो जीवनमा आएका अन्ना कैरेनिनाहरूभन्दा पहिल्यै मैले आत्महत्या गरिसक्ने थिएँ। मैले जति तोल्सतोयलाई धन्यवाद कसले दिएको होला?
अमर न्यौपानेको कथामा घाँस बेच्ने केटी होस् या तीर्थ श्रेष्ठको कवितामा घाँस काट्ने केटी, मान्छेका खुसी र सपनाहरु घाँसका त्यान्द्राभन्दा पनि मसिना र चलायमान छन्। जस्तो छ नि स्टेला गिब्बोन्सको ‘कोल्ड कम्फोर्ट फार्म'की फ्लोरा पोस्टी। सामान्य अर्डर कुरेर बस्ने यो महिलालाई आफूले रोजेको बाटो नै सही हो भन्ने कस्तो विश्वास छ! तर रोजाइ कतिपय ठाउँमा कति विडम्बनापूर्ण हुन्छ! जस्तो कि अर्चना थापाको सुपर्णखा प्रतिको सोच छ— ‘रामायणकी सुपर्णखालाई बोल्न दिइने हो भने आफ्नो नाक काटिने प्रकरणलाई कसरी सुनाउँथिन् होला? मलाई अन्याय भयो भन्थिन् वा मर्यादा पुरुषले गरेको ठिक भयो भन्थिन्? के उसलाई राम अझै पनि मन पर्छ? उसको रोजाइमा मर्यादा पुरुषोत्तम अझै चित्ताकर्षक लाग्छन्?'
मन सनन्न भएर आयो। कस्तो कल्पनाशील पात्रता! मान्छेका आफ्नै रोजाइ निरपेक्ष छैनन्। स्वयं प्रेम निरपेक्ष छैन। युग बदलिएर के भयो? अनकन्टार इतिहासमै सही, सत्ययुगमै घुसेर कति सजिलै सुपर्णखाको नसाको रगत अनुभूत गर्न सक्दा रहेछौं हामी पाठक! सायद पाठक हुनु भनेको लेखकभन्दा पनि शक्तिशाली रूपमा कल्पनाशील हुनु हो। हाम्रो कल्पनाशक्तिका कारण नै हामीमाथि पात्रहरूले शासन गर्छन्। सुपर्णखाहरूले शासन गर्छन्। तनाव दिन्छन्।
मान्छेहरूको बेचबिखन हुँदैन अचेल। वा बेचबिखन हुने तरिका फेरिएको छ। तर जब आफ्नी स्वास्नी र छोरी बेचेको पीडाले रन्थनिएको माइकल हेन्चार्ड भेट्छु। म मेरो युग बिर्सन्छु। ‘मेयर अफ क्यास्टरब्रिज' पढ्ने र मनभित्र कतै हुरी चलेको पत्तो नपाउने कोही हुन्छ? मान्छेको सभ्यता रहुन्जेल यस्ता फिक्सनल पात्रहरूले हाम्रो मस्तिष्कमाथि शासन गरिरहने छन्। हाम्रा सयौं पिँढी पछाडिका सन्तानका सोचको निर्माण गर्नेछन् तिनले। तिनको कल्पनाको फराकिलोपनालाई आकार दिनेछन्।
छोइने भएर आउन कुनै धुरन्धर पात्र हुनु पर्दैन। जस्तो कि रोशन शेरचनको दिलमा बस्ने मोदिआइन। ‘ठूलो मान्छेभन्दा असल मान्छे ठिक भन्ने मोदिआइनको भुजा, चना, गहुँको सातु र गुण बेच्ने साधारण काया र भेषभूषाभित्र असाधारण महिला बस्छिन्।'
सायद साधारण हुनुभन्दा असाधारण कुरा अरू छैन। सम्झन्छु, कवि अमित रिजाल मर्सोको कुरा गर्थ्यो। ‘आफ्नो क्रियाकलापले संसारलाई असर नगर्ने विश्वासमा भद्र उदासिनता जताउने अल्बेयर कामुको यो परचक्री पात्र न नैतिक छ न अनैतिक। न सही न गलत।' समाजप्रतिको यो न्युट्रल इमोसन भन्ने कुराको प्राक्टिस गर्नु पनि कति हो कति खतरानक हुँदो रहेछ!
अबको सयौं या हजारौं वर्षपछिको मान्छेको समाज कस्तो होला? हामीले असल ठानेका मान्छे असल नै भइराख्लान्? मान्छेको आयु कति होला? भाषा के अहिलेकै अवस्थामा होला? त्यो समाजको मान्छेले मान्ने धर्म कुन होला? पुज्ने ईश्वर कस्तो होला? देशहरूको विभाजन यस्तै होला? मान्छेको शारीरिक बुनोट यसरी नै रहला वा कुनै अर्को हाइब्रिड शरीर बनिसक्ला? मान्छेहरू अहिलेकै चल्तीका रोगले मर्लान्? त्यो युगका मान्छेको प्रेम, यौन, विवाह, सम्बन्ध र समाजको मोडल कस्तो होला? जस्तो होला पात्रताको कल्पनाशक्तिका कारण हाम्रा हरेक पुस्ताले हामीलाई बुझिराख्नेछन्।
पात्रता भनेको कहिलेकाहीँ नोस्टाल्जिया जस्तो पनि हुन्छ। कुनै चरित्र सर्वमान्य छ भने, बुझिन्छ त्यो आमपात्र हो। सेतो कपडा लगाएर फिर्केखोलाको किनारमा खेल्न आउने आफ्नी बालसखालाई किन सम्भि्कन्थिन् कवि उषा शेरचनले? ‘सेतो धरती'की ताराले उनलाई नोस्टाल्जिक जो बनाएकी थिई। एउटा सर्जक स्वयं कति भावुक हुँदो रहेछ अर्को लेखकको पात्रले ल्याइदिने नोस्टाल्जियाबाट? अमर स्वयंलाई भने बिपीको सुम्निमाले सताउँदी रहिछ। यो कुनै नोस्टाल्जिया हुने कुरा भएन। जीवनवादी र भोगवादी सुम्निमाले जीवन र प्रेमलाई गरेको परिभाषाबाट घत खाएका बसेका छन्, न्यौपाने।
सुम्निमाझैं वस्त्रविहीन समाज पनि त अहिले छैन। सयौं वर्षपछिका हाम्रा सन्ततिको आँखामा हाम्रा यथार्थ फिक्सनजस्ता लाग्लान्, हाम्रा फिक्सनहरू मेटाफिक्सन लाग्लान्। तर हामी रोएकै घटनामा तिनका परेला भिज्नेछन्। हामी हाँसेकै ठाउँमा तिनीहरूका ओठ सलबलाउने छन्। हामी जस्तरी नै कथा सक्नेबित्तिकै आउने हुन्डरी शान्त गर्न वा उच्चाट क्याथर्सिसको कुँजाइ मेट्न तिनीहरू साइकल लिएर कुद्नेछन्। एक्लैएक्लै। मैलेजस्तै तिनले पनि सोच्नेछन्— जेन अस्टिनको ‘सेन्स एन्ड सेन्सिबिलिटी'को पात्र एलिनोर ड्यासवुडभित्र के छ जसले उसलाई सधैं सही निर्णय लिन सघाउँछ? भ्लादिमिर नोवोकोभले बनाएको कुख्यात उपन्यास ‘लोलिता'को हमबर्टभित्र चाहिँ के छ जसले उसलाई उखुमउखुम योजना बनाउन उक्साउँछ। योभन्दा मनोरोगी राक्षस को छ?
सयौं वर्षपछिका हाम्रा सन्तानको पात्रता कस्तो होला। के तिनीहरूले नयनराज पाण्डे वा अभय श्रेष्ठले झैं म्याक्सि गोर्कीको ‘आमा'का हरेक पात्रलाई सलाम गर्लान्? कि ती अलिअलि जर्ज इलियटको ड्यानियर डेरोन्डा वा शेक्सपियरको ह्याम्लेटजस्ता होलान्? त्यस्ता रहरलाग्दा पात्र जो विद्वता, चिन्तन र निडरताले निखारिँदा निखारिँदै पनि अन्त्यमा आफैंले हुर्काएको शंकाको डोरीमा झुन्डिएर मर्छन्। के तिनीहरू सरुभक्तको प्रशान्तजस्तै बाँच्न अभिशप्त होलान्? जसको सनक र अहंकारको सम्झना बोकेर तिनका कथा सुनाउनकै लागि मार्थाहरू बस्नेछन् नीरस बुढ्यौली रुँगेर। के अबको सयौं वर्षपछिका हाम्रा सन्तान प्रेमकै खातिर जीवनभर अविवाहित बस्लान्? कुमार, कुमारी रहलान्?
के हाम्रो आउँदो पिँढीले कवि पुष्प आचार्यलाई छोएको हर्मन हेसेको ‘सिद्धार्थ' सिरानीमा राखेर सुत्नेछन्? के उनीहरूले पनि सोच्नेछन् कि जीवन रहस्यको खोज नितान्त वैयक्तिक छ? के कवि सरस्वती प्रतीक्षाका इन्द्रियलाई झैं उनीहरूका हाडछालासँग पनि संवाद गर्न सक्ली जेम्स जोयसको ‘युलाइसिल'की पात्र मोली ब्लुमले? यो आइमाइको ‘स्ट्रिम अफ कन्सस्नेस' युक्त अद्भूत वर्णनकलाबाट के प्रतीक्षाझैं मुग्ध हुनेछन् हाम्रा खनाती पुस्ता? सायद केही छुवाइ सार्वभौम हुन्छन्, कालातीत हुन्छन्, अजम्बरी हुन्छन्। ‘ब्रिजेज अफ म्याडिसन काउन्टी'की फ्रान्सेस्का जोन्सनसँग संवाद गरेर बाँच्छु भन्छिन् बुकाहोलिक्सकी सगुना शाह। जोन्सनसँग सगुना किन अझै कुराकानी गर्न सक्छिन्? एउटै भेटको सम्झनामा जीवनलाई सुन्दरतापूर्वक बाँचिदिने जोन्सनले सायद भोलिको पिँढीसँग पनि यही संवाद गर्ली : ‘जिन्दगी एउटा सानो भेटको सानो सम्झनाभन्दा पनि सानो छ।'
अमेरिकाबाट लेख्ने बंगलादेशी लेखक मोहमद रहमानको ‘किलिङ द वाटर'का पढ्दापढ्दै म उछिट्टिएर भागेँको थिएँ, अत्यासले। उनले लेखे— ‘मिस्टर पौडेल, मलाई हुन्डरी मच्चाउने पात्रहरू ईश्वर र ओम हुन्। रोहिन्टन मिस्त्रीको आख्यान ‘अ फाइन ब्यालेन्स'का यी दुइटा पात्रले दुई हप्तासम्म मेरो मित्रको सपनामा आएर हैरान गरेछन्। के रहमानलाई झैं भारतीय संकटकालको तनावको छाया बोकेर यी दुई जना हाम्रा खनाती पुस्तका सपनामा आउलान्?'
सायद त्यो पात्रताको पराकाष्ठा हुन्छ होला जब कोही पाठक हजारौं शब्द र वाक्यले कुँदिएको कथानक चरित्रबाटभन्दा ज्यादा दस–बाह्र वाक्यले समेटिएको एउटा कविताको पात्रबाट लखेटिन्छ। कवि मनोज बोगटी बग्दादका कवि सिनान अन्तनुको ‘युद्ध' शीर्षकको कविताकी पात्र ‘आमा'बाट यस्तरी हुँडलिएछन् कि उनी एकसाथ स्तब्ध र आक्रोशित भएछन्।
मान्छे मर्छ तर चरित्र मर्दैन। यसैले हाम्रा पुस्ताले बाँच्ने भनेको हाम्रो चरित्र हो। सर्जक मर्छ तर तिनले सिर्जना गरेका पात्रहरू आत्माझैं हन्टिङ गर्न आइराख्नेछन् मान्छेका टाउकामा। हो हन्टिङ गर्ने तिनको तरिका बदलिएको छ। बदलिएको छ अहिलेको पाठकीयता। पहिलेपहिले कथा सुनिन्थ्यो। आजकाल देखिन्छ। स्टोरी टेलिङ बदलिएर स्टोरी सोइङ भएको छ। कल्पना कम शोध ज्यादा भएका फिक्सनल बायोग्राफीको युग छ अहिले। तीमध्ये कति कथाहरूलाई छालाले पढ्नुपर्छ। जिब्रो र नाक पनि सक्रिय हुन्छन् आजकालका कथा पढ्दा। हाड–नसा एक गरेर पठ्नुपर्ने बडो होलिस्टिक हुन्छ अध्ययन। पाठकबाट समेत एउटा सम्पूर्णताको आकांक्षा राख्छ अक्षरले। पात्रता फेरिएको छ। तर हजारौं वर्षपछि पढिने आजको कथाले भोलिका पाठकको ज्ञानेन्द्रियलाई पनि यसरी नै अपिल गर्नेछन् या छैनन्?
हामी मर्नेछौं। पात्रका सर्जकहरू पनि मर्नेछन् तर मान्छेको सभ्यता रहुन्जेल कल्पनाशक्तिले बुनिएका हाम्रा चरित्रहरू मर्नेछैनन्। हाम्रा आँखाले नदेख्ने जमानामा, हामीले कल्पना पनि नगरेको प्रविधि चलाइरहेका हाम्रा सन्ततिहरूले हाम्रा नाम बिर्सनेछन्। हामीले जतनले प्रेम गरेका कथालाई बिर्सन सक्नेछैनन्। हामी मरेपछि पनि बाँचिरहने, हाम्रो युगलाई प्रतिनिधित्व गर्ने, हाम्रो समाजको जीवनलाई बोकेर बाँच्ने त्यस्ता चरित्रहरूको शक्ति अपरिमित छ। कथा पढ्नेबित्तिकै ती हाम्रो शरीरमा यसरी प्रवेश गर्छन्, तिनले जीवनमात्रै होइन जीवनान्तर पनि लखेटिरहनेछन्। र, हामी तिनै प्रितम पात्रसँग भाग्नेछौं, प्रेम–विवाहपछि भागेका जोडीझैं।

प्रकाशित :

http://archive.nagariknews.com/2016/nagarik-sanibar/story/32347.html 

Read More

गुडबाई गोर्डिमर

साहित्य केका लागि? यस्तो बेतुकको प्रश्नबाहेक अर्को कुनै सुनिन्न आजकाल। तर यही प्रश्नको सपाट र अविचल जवाफका खातिर चिनिन्छिन्, नादिन गोर्डिमर। जब साहित्यलाई समाज र देशका लागि, मानवता र न्यायका लागि, स्वतन्त्रता र समानताका लागि भनेर कुरा थालिन्छ, नादिनको नाम सिरानका कुनै ठाउँमा अवश्य हुन्छ।

साहित्यलाई समाजको ऐना भनियोस् या समाजलाई साहित्यको; यी दुवै कुरा सकुशल प्रमाणित हुन्छन् गोर्डिमारको लेखनीमा। उनका रचनामा द्वन्द्वोत्तर दक्षिण अफ्रिकाको नश्लवादी समाजको बर्बर तर यथार्थ चित्रण पाइन्छ, यसैले ती रचना समाजका ऐना भएका छन्। अनि लेखकले संघर्ष गरेर स्थापना गरेको नश्लवादहीन समतामूलक समाज बनेर आजको दक्षिण अफ्रिका उभिएको छ। यसैले समाज साहित्यको ऐना बनेर पनि देखिएको छ। कमै भाग्यमानी लेखकले आफ्नो समाजलाई साहित्यको ऐना बताउन सक्छन्।

मूलतः श्वेत भईकन पनि अश्वेतहरूको पक्षमा निरन्तर लागिरहेका कारण गोर्डिमरलाई विश्वले सदा सम्झन्छ। तथापि उनका रचनाले श्वेत–अश्वेतको द्वन्द्वभन्दा माथि उक्लेर राजनीतिले आक्रान्त पारिएका मान्छेहरूको सम्बन्ध र जीवनको द्वन्द्वलाई देखाएका छन्। उनका चार उपन्यास नश्लभेदी कानुनअन्तर्गत प्रतिबन्धित भए। तीमध्ये सर्वाधिक चर्चित हो, 'बर्गर्स डटर'।

सन् १९७४ देखि सन् १९७७ सम्मको राजनीतिक संघर्षको चित्रण यसमा छ। सोवाटोको विद्यार्थी आन्दोलन नै यसको केन्द्रीय विषय हो। जेलमै बितेका कम्युनिस्ट बाबुआमाकी छोरी रोजा अनि तिनीहरूको अश्वेत धर्मछोरा बासेइको बिछोड र दुःखद पुनर्मिलनको किस्सा पढ्दा पाठकले सत्तरीको दशकको दक्षिण अफ्रिकी इतिहास थाहा पाउँछन्।

कथाको उत्तरार्द्धमा पेरिसको प्राज्ञिक बर्नाडसँग पिरतीमा परेकी रोजा उसैसँग बस्न चाहन्थी। तर धर्मभाइ बासेइसँगको भेटले अर्कै मोड लिइदिन्छ। लन्डनको एक राजनीतिक सभामा भेट हुँदा उसले भन्छ, 'तिम्रो बाबु जेलमा मर्नु कुनै खास कुरा होइन किनकि कैंयौ अश्वेत मरेका छन्, त्यहाँ। हामीलाई तिम्रो सहयोगको खाँचो छैन।' बासेइले यसो भन्दा रोजाको चित्त कुँडिन्छ र ऊ देश फर्किन्छे। यो एक पहिचानमाथिको प्रश्न थियो, जसले रोजालाई अवसर र पिरतीको पेरिस छोडेर चुनौतीको मातृभूमितर्फ आकर्षित गर्छ।

सन् १९७६ मा विद्यार्थीहरूको आन्दोलनले फेरि उग्र रूप लिन्छ। केही गोराहरू मारिन्छन्। प्रतिकारमा उत्रेको सरकारले सयौंको हत्या गर्छ। १९७७ अक्टोबरमा सरकारविरोधी संस्था र व्यक्तिमाथि प्रतिबन्ध लाग्छ। त्यसको एक महिनामा दक्षिण अफ्रिकी कम्युनिस्ट पार्टी, अफ्रिकन नेसनल कंग्रेस तथा विद्यार्थी आन्दोलनलाई सहयोग गरेको आरोपमा रोजा गिरफ्तार हुन्छे।

सन् १९७९ मा प्रकाशन भई एक महिनामै प्रतिबन्धमा परेको उनको सर्वाधिक चर्चित उपन्यास हो यो। कथाभरि रोजामा एकप्रकारको उच्चाटलाग्दो एकाकीपन देखिन्छ। आखिर एकाकीपन भनेको के हो? राजनीतिक घटनाहरूको गर्मिलो देशमा रोजाले एउटा चेतनाको साक्षात्कार गर्छे– एकाकीपनको वास्तविक परिचय भनेको 'सामाजिक उत्तरदायित्वविना बाँच्नु' हो।

सन् १९७० ताका दक्षिण अफ्रिकी नश्लभेद विरोधी आन्दोलनमा अनौठो प्रवृत्ति देखा पर्योक। अश्वेतहरूले उनकै लागि लडिरहेका गोराहरूलाई समेत आलोचनासहित इन्कार गर्न थाले। गोर्डिमर पनि यसको सिकार भइन्। उनलाई अश्वेत बौद्धिक जमान र सर्जकबाट नमिठो आलोचना आउन थाल्यो। 'श्वेत लेखकले कहिल्यै पनि आधिकारिक रूपमा अश्वेतको दृष्टिकोणबाट कथा भन्न सक्दैन' भन्ने उनीहरूको आरोप थियो। आफैंले समर्थन गरेका मान्छेका विरुद्ध लड्नु कम्ता चुनौतीपूर्ण हुँदैन। उनी अश्वेतहरूको अधिकार चाहन्थिन् तर अश्वेतहरू नै उनलाई आन्दोलनमा समावेश गर्न चाहँदैनथे। 'बर्गर्स डटर' यसैको आधारभूमिमा लेखिएको उपन्यास हो। यो सोवाटो विद्रोहको तीन वर्षपछि छापिएको थियो।
राजनीति र लेखनलाई सकुशल समानान्तर लैजान सक्नु गोर्डिमरको विशेषता हो। राजनीति र साहित्यको सम्बन्धबारे उनले भनेकी छन्, 'खुलमखुला सहभागी हुने वा छेउमा उभिएर हेर्ने? यही बीचको तनावले नै मान्छेलाई लेखक बनाउँछ। यहीबाट लेखकको जन्म हुन्छ।' सन् १९६० मार्च २१ मा सार्पेभाइलमा भएको नरसंहार तथा सोही वर्ष आफ्ना प्रिय मित्र बेट्टी डु टोइटको गिरफ्तारीपछि गोर्डिमरले रंगभेद विरोधी मोर्चामा सामेल भएकी थिइन्, कलमसहित।

उनका कथा पढ्दा लाग्छ जीवनका दुई रङमात्रै छन्– कालो र सेतो। यही कालो–सेतो द्वन्द्वको कथामा कतै अश्वेत सेता भएर देखा पर्छन् त कतै श्वेत पनि काला भएर अघि आउँछन्। 'मेरा कथामा गोराहरूको उपस्थिति ठिक त्यसैगरी हुन्छ, जसरी 'मान्छेहरू जंगलमा रूखहरूमाझ' रहन्छन्। रूखहरूको अस्तित्व त हुन्छ तर तिनीहरू मात्रै उपयोगका लागि हुन्छन्। प्रतिक्रियाहीन उभिनु अनि मान्छेहरूबाट काटिने प्रतीक्षा गर्नु नै सायद तिनको नियति हुन्छ।

उनका कथाहरू आतंकले भरिएका छन्। मध्यरातमा सुरक्षाकर्मीले घरको ढोका ढकढक्याउँदा पाठकको मुटुको धड्कन बढ्न सक्छ– त्यस्तो अद्भूत प्राकृतिक चित्रण। मानव अधिकार, नैतिकता, न्याय र स्वतन्त्रताजस्ता कुराको गन्धसमेत कतै पाइँदैन। जेलबाट भर्खर छुटेको राजनीतिक बन्दी क्षणमै पुनः गिरफ्तार हुन्छ। उन्मुक्ति एउटा छोटो भ्रमजस्तो भएर आउँछ। उनका कथा यसै कारण पनि विश्वव्यापी छन्। उनका कथा पढ्दा हामीलाई राणा, पञ्चायत वा १० वर्षे माओवादी विद्रोहकालीन अवस्थाको स्मरण हुन्छ। शासक, सुरक्षाकर्मी र जनताबीचको द्वन्द्वलाई वैयक्तिक छनक दिएर चरित्र निर्माण गर्न सक्नु गोर्डिमरको अर्को खुबी हो। समालोचकहरूले उनका समग्र कृतिलाई 'कुशलतापूर्वक चित्रित जीवन्त पात्रहरूको माध्यमबाट निर्मित सामाजिक इतिहास' भनेका छन्। 'म स्वभावत राजनीतिक व्यक्ति होइन। म दक्षिण अफ्रिकाबाहेक अन्त कतै बसेको भए मेरो लेखनीले राजनीतिलाई सायद विषयबस्तु बनाउँदैनथ्यो,' गोर्डिमरको भनाइ भने अलग प्रकारको छ।

'दया र सहानुभूतिले शासन परिवर्तन हुँदैन। यसका लागि कडा र ठोस हुनुपर्छ' भन्ने गोर्डिमर आफैं अफ्रिकन नेसनल कंग्रेसकी गोप्य सदस्य थिइन्। यसको खुलासा १९९० मा नेल्सन मन्डेला जेलमुक्त भएपछि मात्रै भयो। मन्डेलाका वकिलहरूसँग गोर्डिमरको सामीप्य थियो। उनले मन्डेलाको १९६१ को चर्चित भाषणको सम्पादनसमेत गरेकी थिइन्। उनी एकमात्र श्वेत महिला थिइन्, जसलाई मण्डेलाले जेलमुक्त हुनेबित्तिकै भेट्ने चाहना राखेका थिए।

मन्डेलाले जेलमा उनका धेरै किताब पढेका थिए। तिनताका अश्वेत लेखकका पूरैजसो किताब प्रतिबन्धित थिए। गोर्डिमरका केही किताबमात्रै प्रतिबन्धमा परेका थिए। एउटी श्वेत नागरिक भएको फाइदा उठाएर उनले विद्रोहीलाई धेरै सहयोग गरेकी थिइन्। सुरक्षाकर्मीको नजरबाट कार्यकर्तालाई लुकाउने, सूचना पुर्याैउने र अप्ठ्यारोमा उनीहरूलाई सीमापार पुर्याकउने काम गरेकी थिइन्, उनले। उनका उपन्यासमा यी सबै राजनीतिक घटना पाइन्छन्।

समालोचकहरू गोर्डिमरका कथामा उनको बाल्यकाल बगेको देख्छन्। उनका हरेक कथामा निस्पि्कक्री उड्न चाहने छोरीहरूको व्यथा पाइन्छ। जो तिनीहरूमाथि निजत्व जताउने अप्ठ्यारा आमाहरूबाट मुक्ति चाहन्छन्। छोरीहरूले अन्त्यमा यो अनुभव गर्छन् कि, वास्तवमै 'आमाको घर छोड्नु' भनेको 'श्वेत जातिको घर छोड्नु' हो। उनका हरेक कथामा उनकै जीवनको कुनै न कुनै प्रसंग हुबहु उतारिएको पाइन्छ। हरेक कथामा धेरथोर मिलाएर गोर्डिमरले आफ्नै कथा लेखेकी छन्। यसैले पनि उनले कहिल्यै आत्मकथा लेख्न जरुरी ठानिनन्। तथापि उनको पहिलो उपन्यास 'द लाइङ डेजु'लाई उनको आत्मकथात्मक उपन्यास भनिन्छ। एउटा ननफिक्सन नोवल। 'मैले बोलेका वा लेखेका कुनै पनि तथ्य कुरा त्यति सत्य छैनन् जति मेरा कथाहरू छन्,' एक अन्तर्वार्तामा उनले भनेकी छिन्।

यहुदी आप्रवासी बाआमाकी छोरी गोर्डिमरको जन्म दक्षिण अफ्रिकाको गाउतेङमा सन् १९२३ नोभेम्बर २० मा भएको थियो। बाबु इसिडोर गोर्डिमर लिथुआनियाबाट आएका थिए भने आमा बेलायतबाट। गोर्डिमरको बाल्यकाल चरम एकाकीपनमा बित्यो। उनका बाबुआमाको विवाह एक दुःखद सम्बन्ध थियो। बाबु लाचार थिए र छुट्टै बस्थे।

केटाकेटीमा गोर्डिमरको मुटुको धड्कन अलि चाँडो थियो। यसैले उनलाई नाच्न, पौडी खेल्न, दौडन मनाही थियो। यी तिनै काम गोर्डिमरका बालककालीन सोख थिए। रुचिहरूमाथिको सेन्सरसिपको अनुभव उनले बाल्यकालमै गरिन्। बिरामी भएकै कारण उनकी आमाले गोर्डिमरलाई स्कुल पठाउन छोडिन्। दिनभरि एक्लै घरमा बस्दा उनका साथी भनेकै किताब थिए। बिरामी भएका कारण गोर्डिमरलाई जाँच्न सधैंजसो डाक्टर बोलाइन्थ्यो। त्यो डाक्टर घन्टौं उनकी आमासँग लहसिएर बस्थ्यो। गोर्डिमरले पछि भनेकी छन्, 'मेरो रोग आमाको रोमान्सका लागि वरदान भएको थियो।'

उनका प्रतिबन्धित उपन्यास थिए, द वर्ल्ड अफ स्टेन्जरर्स, द लेट बुर्जुवा वर्ल्ड, बर्गर्स डटर र जुलिज पिपल। उनका केही रचना अति जातिवादी भएको आरोपमा लोकतन्त्रको उदयपछि पनि सेन्सरमा परेका थिए। सेन्सरसिपको अंकुशबाट धेरैपटक कोपिएकी उनले भनेकी छिन्, 'सेन्सरसिप तिनीहरूका लागि कहिल्यै खत्तम हुँदैन, जसले यसको अनुभव गरेको हुन्छ। यो कल्पनाशक्तिमा एउटा दाग हो जसको असर मान्छेमा सधैंको लागि जीवित हुन्छ।'

गेराल्ड ग्याभ्रोनसँग उनले २६ वर्षको उमेरमा बिहे गरिन् र एक छोरी जन्माइन्। तीन वर्षमै वैवाहिक सम्बन्ध टुंगिएपछि १९५२ मा दार्शनिक अन्र्स्ट क्यासिरेरका काकाको छोरा रेनहोल्ड एच. क्यासिरेरसँग गोर्डिमरले बिहे गरिन्। उनीहरूको एउटा छोरा भयो। क्यासिरेर सन् २००१ मा बिते।
१५ वर्षको उमेरमै अश्वेतहरूमाथिको विभेदले मन पोलेर कथा लेखेको बताउने गोर्डेमरलाई जोहानेसवर्गको एउटा किस्साले पहिलोपटक छोएको थियो। त्यहाँ कपडा पसलमा अश्वेतहरूलाई खरिद गर्नुपहिले छुनसमेत दिँइदैनथ्यो। कपडा आफूलाई मिले पनि नमिले पनि टाढाबाट हेरेरै खरिद गर्नुपर्थ्यो। उनकै घरकी नोकर्नीको कोठामा पनि पुलिसले छापा मारिरहन्थ्यो, कारण के भने अश्वेतहरूलाई घरमा मदिरा राख्न मनाही थियो।
गोर्डिमरका कथामा मान्छेका सम्बन्धहरूलाई कसरी राजनीतिले असर पारिरहेको हुन्छ भन्ने सूक्ष्म विश्लेषण पाइन्छ। सम्मान, समझ र सहकार्यबाट बाँचिरहेका जनताको जीवनमा राजनीति प्रवेश हुनेबित्तिकै सम्बन्धहरूको पुनर्व्याख्या हुन थाल्छ। नेपालको परिवेशका उनका कथाहरूको अर्थ गतिलो गरी खुल्छ। जातीयता, पहिचान र भूगोलको परिधिमा राजनीतिको लेपन लागेपछि हिजोसम्मको छिमेकी चाँडै दुस्मन भइसकेको हुन्छ। आखिर मान्छेको जीवन र त्यसले दिने मानवीय अर्थ राजनीतिकै सेरोफेरोबाट निर्देशित भएको हुन्छ। गोर्डिमरलाई थाहा थियो, उनको देशको चरित्रमा 'राजनीति नै चरित्र हो'। उनका कथाका पात्रको चरित्र बुझ्नका लागि हरेक व्यक्तिमा छिरेको राजनीतिलाई बुझ्नुपर्ने हुन्छ।
'जसरी एउटा माझीको जिन्दगी समुद्रको शक्तिमा निर्भर रहेको हुन्छ, ठिक त्यस्तै हुन्छन् लेखकका पात्रहरूको प्रस्तुति। समाजको दबाब र अवरोधको छालसँग जुधेर आफ्नो समयको घिनलाग्दा गोप्यताहरूलाई प्रस्ट बाहिर ल्याउनु नै कथाकारले गर्न सक्ने विद्रोह हो,' गोर्डिमरले नोबेल पुस्कार थाप्दा बोलेका पंक्ति हुन् यी, 'लेख्नु भनेको जीवन बुझ्नु हो। तर हामी जीवनभर काम गरेर एउटा सानो हिस्सामात्रै बुझ्न समर्थ हुन्छौं जीवनको।'

गोर्डिमार एउटा पूरापूर अनि चलायमान जीवन बाँच्ने महिला हुन्। दक्षिण अफ्रिका, जहाँ १० जनाले त नब्बेको दशकमा मात्रै नोबेल पुरस्कार पाएका थिए, त्यसमा ‘महिला लरेट' गोर्डिमरमात्रै हुन्। उनी हरेक जाति, धर्म, लिंग र रङका हजारौं दक्षिण अफ्रिकीहरूकी प्रतिनिधि पात्र हुन्; जसले आफ्नै ढंगले नश्लवादी कानुनको विरोध गरेकी थिइन्। उनका शब्दहरू सुन्दर छन्। उनका कथाहरूमा सामान्य तर मन छुने मानवताका किस्साले भरिएका छन्। उनले हरेक कथामा आफ्नो प्रतिबिम्ब छोडकी छन्– एउटी दयालु, केन्द्रिकृत, लयबद्ध अनि दृढ महिलाको प्रतिविम्ब।
न्युयोर्क टाइम्सको शोक आलेखमा प्रतिक्रिया जनाउँदै इटालीकी अनिता गुयेरा लेख्छिन्, 'यो छोटो समयमा हामीले माया एन्जेलो, नादिन गोर्डिमरलाई गुमायौं। जुलाई १३, आइतबारका दिन ९० वर्षको उमेरमा गोर्डिमरले संसार छोडिन्। दुवै उस्तै र एकै समयका लेखिका। एउटी अग्ली र फुस्रीकाली, अर्की होची अनि गोरी। तर तिनीहरू दुवैले समान संघर्षका खातिर बुलन्द आवाजमा बोले। म आशा गर्छु, जीवनपछि पनि उनीहरू स्वर्गको कुनै रेस्टुरेन्टमा कफी खाँदै गफ गरिरहून!' 

गुयेराको लिस्टमा एन्जेलो र गोर्डिमरमात्रै भए पनि मेरो लिस्टमा भने मार्खेज र खुसवन्त सिंह पनि छन्। यो वर्ष मेरा प्रिय लेखकहरू गुमाउने वर्ष भएर देखा पर्दै छ। गुडबाई गोर्डिमर!

Published at: 

http://archive.nagariknews.com/2016/nagarik-sanibar/story/21488.html

Read More

तरुण–तपसी काहुँ

रेस्टुरेन्ट व्यवसायी बुद्ध गुभाजुको पुरानो जोत्ये जीप तम्तयार थियो, काँठी बाँधेर ठिक्क पारेको घोडाजस्तो। तर घोडसवारको पत्तो थिएन। सात बजे पोखराको महेन्द्रपुलबाट छुट्ने योजना तर, पूरा टोली जुट्दा ११ बज्यो। अनि हामी हुइँकियौं, काहुँडाडातिर।

म स्कुल हापेर पुग्ने ठाउँ थियो काहुँ। तर जोत्ये समूहका कथाकार मीरा ढकाल, वनस्पति फ्रिक सन्देश लामिछाने, कवि अमित रिजाल त पुगेकै रहेनछन्। राजस्व अधिकृत सूर्य प्रतीक सुर्खालीको ताल पनि तिनकै जस्तो। सबैका लागि म गाइड हुने भइहालेँ। त्यसो त मभन्दा ज्यादा काहुँ उक्लेका बुद्ध दाइ पनि थिए। युवा समालोचक उपेन्द्र पौडेल र म बाइकमा अघिअघि कुद्यौं। बुद्ध दाइको जोत्ये हिनहिनाउँदै पछि लाग्यो।
काहुँ सिरानसम्मै मोटरबाटो छ। आधाजसो कालोपत्रे। गुरुङ गाउँसम्म सार्वजनिक बस पनि चल्छन्। त्यसैले हाइकिङ, बाइकिङ वा मोटोराइकिङको विकल्प खुल्लै हुन्छ। फेदी बस्यारीबाट उक्लिएर बरालथर, पोखरीथोक, सिस्न्यारी, तिलाहारा अनि थाप्ला मुन्तिर निधारमा रहेको गुरुङ गाउँ। गुरुङ गाउँको पुछारमा सानो चौर। चौरको बगलमा बरपीपल चौतारो। चौताराको पेटीबाट सेती र विजयपुरबीचमा रहेको उपत्यकाको दृश्य अद्भूत देखिन्छ। चौतारामा बूढा बाघचाल खेलिरहेका भेटिन्छन्। कोहीकोही डोका नाम्ला बुन्दै पनि हुन्छन्।

गुरुङ गाउँको तगारोमै स्वर्गीय वीरसिंह गुरुङको घर छ। काहुँ उनै वीरसिंहका कारण पनि प्रख्यात छ। उनैले बनाएका हुन्, काहुँ धरहरा। तिनै शिक्षाप्रेमीका आँगनमा उभियौं हामी। ५० वर्षअघि बनेको युरोपेली शैलीको घर। खुला आँगन, चाक्लो पिँडी अनि पिँडीमा तरुनीझैं उभिएका सुलुत्त पिल्लरका आडमा हाम्रो मोडलिङ चल्यो।
दुःखको कुरा घरमा कोही थिएन। उनको मात्रै होइन, पूरै गुरुङ गाउँ रित्तै भइसकेको थियो। एकाध घरमा राखेका कुरुवा कुखुरा धपाउँदै थिए। व्यवसायी गुभाजु बसाइँ सरेका गुरुङ–घरलाई भाडामा लिएर होटल चलाउने योजना सुनाउन थाले। ‘हजार सपनाहरूको माया लागेर आउँछ...' हामीले गीत गाएर उडाइदियौं उनको योजना। सबै राम्रा ठाउँमा एकैजनाले रेस्टुरेन्ट खोलेर बस्न सम्भव हुँदैन।
गुरुङ गाउँ कटेर थाप्लामा पुग्यौं। पहाडको सिउँदो चौर भन्न लायक थियो। चौरको पूर्वपट्टि थुम्कोमा कृषि सांस्कृतिक धरोहर काहुँकोट छ। उत्तरमा अनुमान गरेभन्दा सुन्दर हिमाल। पश्चिमपट्टि धरहरा। अनि सबैभन्दा मदमोहिनी दक्षिणपट्टि थियो– प्रथम रजस्वालापछि घाम तापेर सुतिरहेकी किशोरीझैं पोखरा। हिमाल र तालका कारणमात्रै सुन्दर भएको होइन पोखरा। यो सहर आफैंमा सुन्दर मानव बस्ती पनि हो। सेती र विजयपुरले बाँडेको उपत्यकाको कुना–कुनासम्मका भूगोल अप्सराहरूको रंगमञ्चझैं देखिन्छ काँहुबाट।
एक घन्टाजसो त यता सोझिने, उता बांगिने गर्दै फोटा खिच्यौं हामीले। अनि सुरु भयो गाइड टोपलिएको मेरो नोस्टाल्जिक गाइडगिरी–
‘काहुँ पोखराको एउटा सांस्कृतिक धरोहर पनि हो। चौबीसे राजाका पालामा यस क्षेत्रका डिठ्ठा रहेका हुकुमलि नाम गरेका मुसलमानका नामबाटै काहुँ नाम रहेको दाबी गर्छन्, लोककवि अलिमियाँका छोरा हनिफ। राणाकालमा मालअड्डामा ९९ रुपैयाँको तमसुक बनाउँदा सेतीपूर्वको जमिनलाई ‘काहुँ कुँडहर' र सेती पश्चिमको जमिनलाई ‘काहुँ पोखरा' भनिन्थ्यो। अर्थात्, उपत्यकाभरिको कृषिकर्म र कृषि–संस्कृतिको माउ थियो काहुँ। पहेँले र जेठेबूढो धानका लागि प्रख्यात कुँडहर फाँट काँहुखोलाले सिञ्चित हुन्थ्यो। काहुँ खोलालाई थुन्न मुस्किल थियो। त्यसैले सारा गाउँले झारा जान्थे। यसरी अनिवार्य गरिएको बाँध बाँध्ने र कुलो सोहोर्ने कामलाई रिठ्ठेझारा भनिन्थ्यो। फेरि झारा जान नपर्ने गरी काम भयो भने त्यसलाई मैझारा भनिन्थ्यो।'
साथीहरू एक टकले सुनिरहे। बिस्तारै बोतल पनि हलुंगा हुँदै गए। म मस्किँदै गएँ, ‘कुँडहर फाँटमा रोपाइँ पस्नुअघि, डिठ्ठा र मुखियाको नेतृत्वमा काँहुकोटमा पूजा गर्न जान्थे किसान। मंसिरमा धान काट्नुअघि पूजा गर्ने ४ कोटमध्ये एक थियो काँहुकोट। कोटमा पूजा गरी धानको पुलापूजा र न्वाई खाएपछि मात्रै फसल काट्ने चलन थियो। खडेरीमा पानी माग्न जाने ठाउँ पनि काहुँकोटै थियो। सेती नहर बनेपछि इन्द्रदेवसँग पानी माग्न परेन। काहुँकोटले पनि भोग पाउन छोड्यो। काँहुकोट पुनर्निर्माण गरिएको छ। तर यसले सांस्कृतिक आयाम लगभग गुमाइसकेको छ। खाली पर्यटकीय महत्त्व जीवित छ।'
काहुँको उत्तरपट्टि बाक्लो जंगल छ। धारापानी सामुदायिक वनमा मृग, कालिज, वनकुखुरा, चौघडाजस्ता वन्यवर बाक्लै रहेको दाबी गरे सुशील केसीले। उनले धरहराछेउमा रेस्टुरेन्ट खोलेका छन्। जंगल गुराँसले सिजनमा राताम्मे देखिन्छ। काहुँ भ्यु प्वाइन्टबाट आर्बाविजयको बरालगाउँ, मौजामोरियाको आँटीघर, सिल्दजुरेको थाक, कालिका—माझठाना, भलाम, अर्मला, घार्मी, अस्ताम, सराङकोट, कास्कीकोटजस्ता बस्ती छ्वाङ्ङै देखिन्छन्। माछापुच्छ्रे, अन्नपूर्णा, धवलागिरि, मनास्लुजस्ता हिमशिखर आफ्ना फुटहिलसहित लहरै उभिएको देख्न पाइन्छ। फोटो खिच्नकै लागि लहर मिलाएर उभिएजस्ता पोजालु हिमाल। जरासहित सग्लै हिमाल हेर्नुको मजा काहुँकोटबाट सम्भव छ।
काँहुखोलाको पानी सोझिएको नहरको विख्यात ठाउँ ‘दुईकुलाको मुहान'मा सिँचाइका लागि दिनहुँजसो मल्लयुद्ध हुन्थ्यो। हरेक वर्ष घाइते हुने र कहिलेकाहीँ ज्यान गुमाउनको किस्साले वर्ष दिनको बात पुग्थ्यो। मैले मल्लयुद्ध देखिनँ, सुन्न त कति सुनेँ कति। त्यसैको टुप्पामा बसेर म हेर्छु तलतिर– सेतीनदीदेखिको पूर्वेली पाटो। देख्छु तीनवटा गाउँलाई उठीबास पारेको प्रस्तावित पोखरा विमानस्थलको रित्तो चौर, जेठोबूढो र पहेँले फल्ने फाँटका छाती चिरेर कित्ता छुट्याइएका प्लटिङका रेखाचित्र। सुक्दै गरेको किसानी कल्चर र फुक्दै गरेको लाहुरे फूल।
काहुँकै काखमा भद्रकाली मन्दिर। कक्षा ६ मा पढ्दा नम्बरी भगुवा थिएँ म। स्कुलबाट भागेर पुग्ने एउटा गन्तव्य थियो भद्रकाली र कार्कीडाँडो। जसको वनमा दिनभर झार, रूख, झरेका पात, चरा र किटपतङ रुँगेर म चार बज्ने प्रतीक्षा गर्थें। झाडीमा झोला लुकाएर उक्लन्थेँ काहुँ। टुप्पामा पुग्दा सगरमाथै चढेजस्तो। म मेरो ब्याचको तेन्जिङ नोर्गे भएको अनुभूत गर्थे। देख्थेँ परसम्म फैलिएका नामै नचिनेका डाँडाका तप्कै तप्का। तिनैका जरामा उमि्रएका थिए नाम चिनेका सेता हिमाल। हिमालका लहरमा एकसाथ उभिँदा मलाई सँगसँगै ‘कभर अप' गरूँगरूँ लाग्थ्यो।
केही पहिलेसम्म काँहुडाँडाबाट छ्वाङ्ङै देखिन्थ्यो– छिनेडाँडास्थित देउराली माईको झ्यापुल्ले चौतारो, चाउथेको पीपलडाली, अनि गौंडाको मुखनेरको कदमको बोट। देउराली माईको चौतारा एयरपोर्टको अधिग्रहणमा पर्योक। पीपलडालीले ओगटेको जग्गा महँगो भयो र जग्गाधनीले काटिदिए। धन्न नहरको मापदण्डमा परेकाले कदमको बोट जीवित छ, तर कुन दिन बाटो चक्ल्याउनेको तारो हुने हो पत्तो छैन। दुख्खले पुर्खाले हुर्काएको काहुँसिञ्चित कुँडहर फाँटको त्यो रहरलाग्दो कृषि–संस्कृति आज भताभुंग छ। चौतारा मासिएका छन्। पानी खाने हिटी पुरिएका छन्। पोखरी चौर बनाइएका छन्।
लोककवि अलिमियाँ यस संस्कृतिका शिखर उपजमात्रै थिए, एक्ला उपज थिएनन्। हार्मोनियम र तबलावादक विष्टकाजी, लोक भजनका उस्ताद कृष्णबहादुर भण्डारी, अद्भूत बासुँरीवादक मनराम अधिकारी आदिलाई त मै ठिटाले पनि भोगेको हुँ। यस्ता प्रतिभा गाउँपिच्छे थिए। सेतीपूर्वको लोकसंस्कृतिको विकास त्यसै भएको होइन। अलिमियाँ त्यसै जन्मेका होइनन्। यहाँका रोपाइँ, दाइँ, धान गोडाइ, पशुचरन जस्ता कृषिकर्मको आभाले उज्यालो भएको हो पोखराको लोकसंस्कृति। काँहुडाँडा त्यसको अविचल साक्षी हो– कविशिरोमणिको तरुणतपसी चौतारोजस्तो।
काहुँकोटबाट ३ सय मिटर पश्चिमपट्टि छ धरहरा। एकतले टावर। यहाँबाट पोखरा उपत्यकाको कुनाकुना प्रष्ट देखिन्छ। दक्षिणमा गगनगौंडादेखि उत्तरको हेम्जासम्मका स्पष्ट खुल्छन्। रमाइलो कुरा के भने काहुँबाट पोखराका हरेक नदी, ताल, बाटा, मुख्य भवन, अस्पताल, विद्यालय, क्याम्पस, व्यापारिक केन्द्र, उद्योग, पार्क आदिलाई चोरी औंलाले ताकीताकी देखाउन पाइन्छ। विमानस्थल त तिनिक्क तन्काएर सुकाएको तन्नाजस्तै देखिन्छ। ओर्लंदा होस् र उड्दा विमान काहुँछेउकै आकाश नापेर जान्छन्।
काहुँ उक्लिँदा कुटुक्क मन खाने कुरा पनि छन्। पानी मागेर खाने ठाउँसम्म नराखेर सिरानका काँहुकोटेहरू बेसी झरिसके। धरहरा परिसरमा अति अश्लील शब्द, साहित्य र चित्र कोरिएका छन्। थाप्लामा बनाइएको काहुँ महोत्वसकालीन चौर, पिकनिक स्पट हुँदै डम्पिङ साइटमा चेन्ज भइसकेको छ। झाडीमा लागुऔषधका लतीले फालेका सिरिन्ज छरपस्ट। धन्न भर्खरै एउटा कामचलाउ रेस्टुरेन्ट खुलेको छ। नत्र काहुँको पर्यटकीय विकासका लागि केही भएकै छैन। काहुँ महोत्सवका बेला तातेको पर्यटकीय मुद्दा सेलाएर बरफ परिसकेको छ।
आफैंले लगेका खानेकुरा सकेर हामी फर्कियौं। ओर्लंदा भद्रकालीको उत्तरपट्टि कार्कीडाँडातर्फ झर्नु राम्रो हुन्छ। काहुँको ठिक तल छ कार्कीडाँडा जहाँ बौद्धगुम्बा छ। अनि त्यसको बित्तामै छ भद्रकाली। काहुँको शिखरबाट तल हेर्दा जमिनमा टाँगिएको प्यागोडा मन्दिरझैं देखिन्छन् यी दुई डाँडा। कार्कीडाँडा र काहुँको बीचमा सुन्दर तलाउ छ। पोखराको नागदह। यसलाई कमल पोखरी भनिन्छ। बीचमा नागको आधुनिक प्रतिमा छ भने पश्चिमतिर मन्दिर। पूरै जलाशय सुन्दर कमल फूलले ढाकेको छ। जंगलका बोटका हाँगाहाँगामा बकुल्लाहरूको क्रीडा देखिन्छ। उत्तरी किनारका केही भागमा केटाकेटी पौडी खेलिरहेका थिए। कोहीकोही आँखा छलेर फूल टिप्दै थिए। उनीहरूलाई हपार्दै थिइन्, जाल थापेर माछा मारिरहेकी एउटी गुरुङ्सेनी बज्यै। ‘माछा मार्न हुने फूल टिप्न नहुने?' एउटा बबुरो भन्यो। हामी एक झमटले हाँस्यौं।

Published at: 

http://archive.nagariknews.com/2016/nagarik-sanibar/story/20389.html 

Read More